Hợp tác kỹ thuật giữa Trung tâm chẩn đoán thú y Trung ương và IAEA

            Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương (Trung tâm) là đơn vị đầu ngành về chẩn đoán xét nghiệm bệnh động vật trong hệ thống thú y tại Việt Nam. Ngoài nhiệm vụ chẩn đoán xét nghiệm bệnh động vật, Trung tâm còn tiến hành các nghiên cứu vềnguyên nhân gây bệnh, đặc dịch tễ và vaccine phòng bệnh.

Trong những năm gần đây, Trung tâm đã nhận được sự hỗ trợ của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) thông qua các dự án hợp tác kỹ thuật:Dự án VIE5019 về “Ứng dụng kỹ thuật liên quan đến hạt nhân trong chẩn đoán, xét nghiệm bệnh động vật truyền qua biên giới” thực hiện năm 2016 - 2017, Dự án hỗ trợ khẩn cấp phòng chống bệnh Dịch tả lợn châu Phi và một số bệnh truyền nhiễm ở động vật cho khu vực Châu Á, thực hiện giai đoạn2019-2020. Trong giai đoạn 2021-2022, IAEA tiếp tục hợp tác và hỗ trợ Trung tâm triển khai dự án “Giảm thiểu tỉ lệ mắc và thiệt hại của bệnh động vật truyền qua biên giới và bệnh lây truyền từ động vật sang người”.

Mục tiêu của các dự án nhằm tăng cường năng lực phát hiện sớm, chẩn đoán nhanh, chính xác các bệnh động vật truyền qua biên giới và bệnh động vật lây sang ngườicho phòng thí nghiệm Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương, góp phần làm giảm tỷ lệ mắc bệnh, giảm thiệt hại dịch bệnh cho người chăn nuôi. Dự án tập trung chủ yếu vào hoạt động tập huấn, cung cấp trang thiết bị, máy móc, vật tư và cử chuyên gia tư vấn cho phòng thí nghiệm. 

Sự hỗ trợ của IAEA về cơ sở vật chất, kiến thức và kỹ thuật chẩn đoán bệnh đã góp phần nâng cao năng lực cho Trung tâm trong công tác chẩn đoán xét nghiệm và nghiên cứu về bệnh động vật. Đặc biệt trong việc ứng phó với các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như tả cúm gia cầm, tai xanh, viêm da nổi cục ở trâu bò,… Trung tâm là đơn vị đầu tiên phát hiện dịch bệnh và có những nghiên cứu chuyên sâu về bệnh và căn bệnh, từ đó tham mưu có hiệu quả với Cục Thú y và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông trong công tác phòng chống dịch bệnh.

Chương trình hỗ trợ chẩn đoán xét nghiệm Covid 19 của IAEA

Chương trình hỗ trợ chẩn đoán Covid 19 của IAEA cho Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương thuộc khuôn khổ của Dự án “Tăng cường năng lực cho các nước thành viên trong việc xây dựng, củng cố và ứng phó với trường hợp bùng phát dịch bệnh, tình huống khẩn cấp và thiên tai” - mã sốINT0098.Mục tiêu của chương trình là tăng cường năng lực cho các phòng thí nghiệm thú y, phát hiện sớm vi rút SARS-CoV-2 trên động vật và trong trường hợp ngành y tế quá tải,các phòng thí nghiệm thú y sẵn sàng tham gia xét nghiệm để hỗ trợ ngành y tế. Chương trình được IAEA thực hiệnthông qua việc cung cấp thiết bị và vật tư chẩn đoán, tổ chức khóa đào tạo thực hành về việc sử dụng các kỹ thuật.

Theo kế hoạch, IAEA cung cấp cho Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ươngcác thiết bị máy móc, vật tư nguyên liệu phục vụ chẩn đoán xét nghiệm vi rút SARS-CoV-2 với giá trị khoảng 90.000 Euro. Đến nay, Trung tâm đã nhận được 80% gói hỗ trợ thông qua 9 đợt chuyển hàng bao gồm:

- Thiết bị, máy móc: Tủ an toàn sinh học cấp 3, cấp 2; máy realtime PCR; máy li tâm; tủ PCR; máy lắc; xe đẩy trong phòng thí nghiệm.

- Nguyên liệu, hóa chất: Mồi, kít tách chiết RNA/Acid nucleic, kít nhân gene cho kỹ thuật realtime PCR, chất sát trùng,…

- Vật tư: Pipetđơn kênh, đa kênh; ống nghiệm các loại; găng tay, khẩu trang, mặt nạ, quần áo bảo hộ; túi đựng mẫu, giá đựng mẫu; pank, kéo; bình xịt hóa chất, ….

Các cán bộ xét nghiệm của Trung tâm đã tham gia khóa tập huấn online về kỹ thuật xét nghiệm vi rút SARS-CoV-2 trong phòng thí nghiệm do IAEA tổ chức.

Hình 1. Một số máy móc, thiết bị, vật tư và nguyên liệu do IAEA tài trợ cho Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương.

Kết quả đạt được từ Chương trình hỗ trợ của IAEA

Thiết lập và tập huấn quy trình chẩn đoán xét nghiệm SARS-CoV-2 ở động vật và người:

 Trung tâm đã sử dụng các nguyên liệu do IAEA cung cấp để thiết lập, chuẩn hóa phương pháp phát hiện, xét nghiệm vi rút SARS-CoV-2 trong phòng thí nghiệm;xây dựng Quy trình chẩn đoán xét nghiệm Corona virus ở động vật và được Cục Thú y phê duyệt quy trình thành tiêu chuẩn cơ sở áp dụng trong hệ thống phòng xét nghiệm của Cục Thú y vào tháng 01/2020.

Đồng thời, Trung tâm đã xây dựng quy trình chẩn đoán xét nghiệm SARS-CoV-2 ở người theo tài liệu hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO); phối hợp vớiTrung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, Hiệp hội các Phòng thí nghiệm Y tế công cộng (APHL), Viện vệ sinh dịch tễ Trung ương (NIHE) và WHO tổ chức lớp tập huấn “Thực hiện xét nghiệm mẫu bệnh phẩm của người nghi nhiễm vi rút SARS-CoV-2 bằng kỹ thuật RT-PCR” tại phòng thí nghiệm của Trung tâm cho các cán bộ của hệ thống phòng xét nghiệm thuộc Cục Thú y và Viện Thú y.

Thiết lập phòng chẩn đoán xét nghiệm SARS-CoV-2 được Bộ Y tế cấp giấy chứng nhận ngày 17/4/2020:

Trước tình hình bệnh Covid 19 diễn biến phức tạp trên thế giới và trong nước, Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống dịch Covid-19 đã chỉ đạo các phòng xétnghiệm thú y sẵn sàng tham gia xét nghiệm để hỗ trợ ngành y tế khi cần thiết.

Với trang thiết bị, vật tư được tài trợ của IAEA, Trung tâm đã thiết lập được các phòng thí nghiệm với đầy đủ máy móc, dụng cụ, nguyên liệu  phục vụ xét nghiệm vi rút SARS-CoV-2 tại khu vực riêng biệt, đảm bảo điều kiện an toàn sinh học theo quy định của WHO và Bộ Y tế. Trung tâm là một trong những đơn vị đầu tiên trong hệ thống phòng xét nghiệm thú y được Bộ Y tế cấp chứng nhận đủ năng lực xét nghiệm khẳng định vi rút SARS- CoV-2 ở mẫu bệnh phẩm trên người.

Hình 2: Phòng xét nghiệm SARS- CoV-2 với các thiết bị, vật tư  tài trợ của IAEA, được cấp giấy chứng nhận của Bộ Y tế.

Thực hiện chẩn đoán, xét nghiệm

Từ ngày 23/01/2020 cho đến nay, nước ta đã trải qua 3 làn sóng lây nhiễm của dịch bệnh do vi rút SARS-CoV-2. Trong đó, ở làn sóng lần thứ 3, Hải Dương là địa phương có mức độ lây nhiễm rất cao. Ngày 27/01/2021, ca lây nhiễm cộng đồng đầu tiên được phát hiện. Chỉ sau một ngày đã có thêm 72 ca lây nhiễm cộng đồng, số người nhiễm phải được điều trị lớn gấp 4 lần ngưỡng an toàn dịch của tỉnh. Ngày 14/02/2021, số người được điều trị là 418 người, gấp 22 lần ngưỡng an toàn dịch của tỉnh. Đến ngày 17/02/2021, tất cả các huyện, thành phố của tỉnh Hải Dương đều có ca nhiễm Covid 19, Ban Chỉ đạo phòng, chống dịch Covid-19 tỉnh Hải Dương đã có báo cáo đề nghị Bộ Y tế hỗ trợ thiết lập thêm phòng xét nghiệm để nâng cao công suất, tăng khả năng dập dịch.

Thị trấn Kẻ Sặt là trung tâm huyện lỵ Bình Giang - địa phương có nguy cơ cao về dịch bệnh nhưng có nhiều đối tương thuộc diện nguy cơ chưa được lấy mẫu xét nghiệm, gây khó khăn cho công tác phòng chống dịch. Ngày 20/02/2021, Ủy ban nhân dân thị trấn Kẻ Sặt đã có công văn số 03/CV-UBND đề nghị Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương hỗ trợ xét nghiệm miễn phí Covid 19 cho các đối tương có nguy cơ cao, những người trực tiếp tham gia công tác phòng chống dịch bệnh trên địa bàn thị trấn.

Được sự đồng ý của Cục Thú y, ngày 22/02/2021, Trung tâm đã phối hợp với một số đơn vị ngành y tế tiến hành lấy gần 200 mẫu xét nghiệm miễn phí cho các đối tượng ưu tiên tại thị trấn Kẻ Sặt. Sau khi nhận được mẫu, cán bộ xét nghiệm của Trung tâm đã thực hiện xét nghiệm RT-PCR để có kết quả sớm nhất.

Hình 3: Lấy mẫu xét nghiệm tại TT Kẻ Sặt, huyện Cẩm Bình, Tp. Hải Dương

Bên cạnh đó, Trung tâm tiếp tục hỗ trợ hơn 300 người có nguy cơ cao và tự nguyện làm xét nghiệm với phí dịch vụ xét nghiệm giảm một nửa, trong số này có 1 trường hợp dương tính với vi rút SARS-CoV-2 là bệnh nhân số 2416, làm nghề lái xe, thường xuyên chở hàng cứu trợ, từ thiện cho huyện Cẩm Giàng, một điểm nóng về dịch bệnh Covid 19 của tỉnh Hải Dương. Như vậy, nhờ chủ động xét nghiệm, ca nhiễm vi rút SARS-CoV-2 trong cộng đồng của Thị trấn Kẻ Sặt đã sớm được phát hiện. Ban chỉ đạo phòng chống dịch của tỉnh Hải Dương và Thị trấn Kẻ Sặt đã kịp thời truy vết, cách ly các trường hợp liên quan, tránh làm lây lan dịch bệnh. 

Ngoài ra, Hải Dương là tỉnh có nhiều khu công nghiệp, nhà máy, xí nghiệp quy mô lớn, do đó nhu cầu xét nghiệm vi rút SARS-CoV-2 cho công nhân và người lao động rất cao. Một số công ty, phòng khám đã chủ động liên hệ với Trung tâm đề nghị làmxét nghiệm vi rút SARS-CoV-2cho người lao động trước khi quay lại làm việc sau kỳ nghỉ tết Nguyên Đán và sau giãn cách xã hội vì dịch bệnh Covid 19. Theo đó, Trung tâm đã xét nghiệm gần 5000 mẫu cho người lao động của các công ty, nhà máy trong tỉnh. Vì kết quả xét nghiệm có giá trị trong 72 giờ nênTrung tâm vừa phải đảm bảo chất lượng xét nghiệm mẫu vừa phải đảm bảo về thời gian trả kết quả để người lao động được quay trở lại làm việc sớm nhất. Phần lớn các mẫu xét nghiệm phải xử lý và thực hiện trong đêm. Trong quá trình xét nghiệm, tại huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dươngđã phát hiện 01 mẫu dương tính với vi rút SARS-CoV-2, đây cũng là trường hợp dương tính trong cộng đồng. Ban chỉ đạo phòng chống dịch của tỉnh và huyện đã truy vết, một số trường hợp liên quan sau đó cũng có kết quả dương tính, tuy nhiên do chủ động phát hiện và khoanh vùng nên ổ dịch đã được xử lý kịp thời.

Ngoài ra, Trung tâm còn xét nghiệm cho hơn 1000 người lao động xuất cảnh đi học tập, làm việc tại nước ngoàivà người làm công tác vận chuyển ra vào các vùng dịch.

Hình 5: Thực hiện xử lý mẫu, xét nghiệm RT PCR phát hiệnSARS-CoV- 2 tại TTCĐTYTW

          Với sự tài trợ hiệu quả, kịp thời của IAEA cùng với nỗ lực của toàn thể cán bộ viên chức, Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương đã tham gia chẩn đoán xét nghiệm phát hiện vi rút SARS-CoV-2 với một lượng mẫu lớn trong một thời gian ngắn, đảm bảo kết quả xét nghiệm nhanh chính xác, cùng cả nước thực hiện “mục tiêu kép” vừa phòng, chống dịch hiệu quả vừa hồi phục vàphát triển kinh tế-xã hội.

Nguyễn Thị Kim Oanh

Trung tâm Chẩn đoán Thú y Trung ương, Cục Thú y