Bun-ga-ri, một trong những quốc gia có sự đa dạng sinh học phong phú nhất châu Âu, từ lâu đã là nhà xuất khẩu lớn về thực phẩm. Tuy nhiên, nhiệt độ tăng dần lên trong nhiều thập kỷ gần đây đã làm giảm năng suất và chất lượng của các loại hoa màu chính. Để thích ứng với môi trường thay đổi và tiếp tục cung ứng nguồn rau sạch và bền vững, đất nước này đã ứng dụng công nghệ hạt nhân.

Bà Nasya Tomlekova, Trưởng phòng thí nghiệm sinh học phân tử của Viện nghiên cứu cây trồng Maritsa (MVCRI) tại thành phố Plovdiv, cho biết “Bun-ga-ri được biết đến với các giống cây trồng chất lượng cao và truyền thống lâu đời về sản xuất rau củ trên phạm vi cả nước. Hiện tại, chúng tôi đang phải đối mặt với những vấn đề phức tạp hơn về năng suất và chất lượng thấp của các giống cây trồng bản địa. Vì thế chúng tôi đẩy mạnh ứng dụng  kỹ thuật hạt nhân trong lĩnh vực này”.

Bà Nasya Tomlekova và ông Iliya Valchanov, một người nông dân trồng các giống cây
được tạo bằng phương pháp chiếu xạ đột biến.

Hiện nay, các chương trình tạo giống cây trồng được IAEA phối hợp với Tổ chức  Lương thực và nông nghiệp của Liên hợp quốc (FAO) hỗ trợ Bun-ga-ri đang tập trung phát triển các giống mới cho cây hạt tiêu, cà chua và khoai tây.

Trong ba năm tới, ba giống tiêu sẽ được cung cấp cho nông dân. Trong số này, giống Zlatna shipka được cung cấp vào đầu năm 2020 có năng suất cao hơn 7% so với các giống truyền thống. Năm 2021, giống hạt tiêu Desislava có năng suất cao hơn và mức độ beta-carotene tương đương với lượng của một củ cà rốt sẽ được cung cấp, điều này rất quan trọng vì lượng beta-carotene mà cơ thể chúng ta chuyển đổi thành Vitamin A rất cần thiết cho làn da và đôi mắt khỏe mạnh, đồng thời tăng cường hệ miễn dịch. Giống tiêu Toniko sẽ được đưa ra vào năm 2022 cũng sẽ làm tăng mức độ beta-carotene.

Ông Yancho Valchev, một trong những nông dân tham gia chương trình thử nghiệm tạo giống cây trồng cho biết “như mọi nông dân khác, tôi đã làm việc chăm chỉ và bỏ nhiều công sức để có vụ mùa bội thu và chất lượng. Chúng tôi đã gặp rất nhiều khó khăn như biến đổi khí hậu, sâu bệnh, côn trùng, nhưng thông qua các chương trình này, chúng tôi đã có được vụ mùa có năng suất cao hơn và chất lượng tốt hơn”.

Ông Iliya Valchanov, một nông dân khác tham gia chương trình cho biết “khi còn là thanh niên, tôi quan tâm đến thực phẩm và cuộc sống lành mạnh. Là người nông dân, tôi có thể làm được điều này thông qua các giống cây trồng mới. Hiện nay, những sản phẩm như vậy được thị trường trong nước ưa chuộng, đặc biệt là những người trẻ tuổi có sở thích ăn uống lành mạnh”.

Đây là hỗ trợ mới nhất của IAEA và FAO cho nền nông nghiệp Bun-ga-ri. Trong hơn 50 năm qua, các chuyên gia Bun-ga-ri đã tạo được 76 giống cây trồng sau khi họ được tham gia các khóa đào tạo và chương trình nghiên cứu của IAEA về ứng dụng kỹ thuật hạt nhân để sản xuất lương thực bền vững và bảo đảm an ninh lương thực.

Bà Fatma Sarsu, chuyên gia về giống cây trồng và di truyền học tại Phòng Kỹ thuật Hạt  nhân về Thực phẩm và Nông nghiệp chung của FAO/IAEA cho biết “sự hợp tác hiệu quả giữa IAEA, FAO và MVCRI sẽ được tiếp diễn để phát triển các giống cây tiêu, cà chua và khoai tây cải tiến cho năng suất cao, nâng cao hàm lượng dinh dưỡng và tăng cường khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm an ninh lương thực”.

Hiện có 18 cơ sở chiếu xạ gamma đang hoạt động ở Bun-ga-ri, góp phần giúp nước này tiếp tục cung cấp nguồn thực phẩm bền vững cho thị trường trong nước và duy trì lượng xuất khẩu lớn. Tại các cơ sở chiếu xạ quốc gia, các dòng và giống đột biến đã được phát triển và có các đặc tính như mong đợi đang được lưu trữ trong ngân hàng gen quốc gia, nơi hiện đang giữ 60.000 mẫu hạt giống, hoặc được lưu trữ tại các tổ chức nghiên cứu trên toàn quốc để sử dụng trong tương lai. 76 giống cây trồng đã được tạo thông qua chương trình hợp tác kỹ thuật của IAEA và các dự án nghiên cứu phối hợp được thực hiện tại Bun-ga-ri đã được lưu lại trong Cơ sở dữ liệu giống đột biến FAO /IAEA.

Lê Minh Hằng, Phòng Hợp tác quốc tế

Nguồn: iaea.org